به گزارش روابط عمومی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، سومین کارگاه از چهاردهمین دوره آموزشی« آل جلال» با تدریس مهدی قزلی؛ نویسنده با حضور نزدیک به ۸۰۰ علاقمند و ادب جو، جمعه(۱۴ آذرماه) در فضای مجازی برگزار شد.
قزلی با اشاره به سابقه سفرنامه‌نویسی در غرب و شرق گفت: موضوع سفرنامه‌نویسی در غرب سابقه ۵۰۰ ساله دارد و در آن جا به شکل جدی و سیستماتیک کار سفرنامه‌نویسی انجام می‌شد اما در شرق این سنت به صورت اشرافی بود.
وی افزود: کسی که درگیر سفر می‌شد باید امکانات سفر می داشت؛ این امکان بر اساس مال یا جایگاه اجتماعی تعیین کننده بود. یا به دلیل الزام دینی مانند حج و زیارت که آن هم نیازمند مباحث مالی بود.
قزلی در ادامه اضافه کرد: ما از حدود ۵۰۰ و ۶۰۰ سال پیش سفرنامه‌هایی داریم که دارای ارزش‌های ادبی و اجتماعی هستند این سفرنامه‌ها هم در غرب و شرق وجود داشت، با این تفاوت که در غرب بیشتر سفرنامه‌ها با هدف استعماری نوشته می‌شد اما در شرق سفرنامه‌ها با انگیزه زیارت نوشته می‌شدند.
ژانر سفرنامه محبوب است
وی همچنین گفت: هر چه به دنیای مدرن نزدیک‌تر می‌شدیم سفرنامه‌ها هم در شرق و هم در غرب دچار تغییر شد. در شرق از حالت زیارتی خارج و در غرب هم دیگر اجتماعی و سیاسی نبود.
نویسنده «پنجره های تشنه» افزود: سفرنامه‌ها در گذشته بیشتر مجموعه‌ای از اطلاعات خشک از مکان‌ها و وقایع زمان مند بود و گزارش‌های غیر جذابی را ارائه می‌دادند.
مهدی قزلی با اشاره به ظرفیت هایی که سفرنامه‌ها را از یکنواختی خارج می‌کند گفت: بهره گیری از پیوند روایی باعث خواندنی شدن یک سفرنامه می شود.
نویسنده سفرنامه «جای پای جلال» افزود: این که سفر نامه از سوی چه کسی نوشته می‌شود در جذابیت سفرنامه و خوانده شدن آن نقش دارد؛ ژانر سفرنامه یک ژانر محبوب است و مورد توجه مخاطب قرار می‌گیرد. به همین دلیل در کتابفروشی بخش سفر و روایت سفر یک بخش جداست چون علاقمندان خاص خود را دارد.
این نویسنده، سفرنامه را حامل دانش جغرافیا، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی دانست و گفت: اطلاعات بعضی دوره‌های تاریخی از دل همین سفرنامه‌ها به دست می‌آید چرا که سفرنامه‌ها فرم نرم‌تری داشتند و حاکمیت در آن دوران نسبت به آن‌ها حساسیت کمتری داشت بنابراین باقی ماندند و امروزه به کمک ما آمدند.
سهل و ممتنع در مستندنگاری
نویسنده «قصه کربلا» سفرنامه‌نویسی در دوران جدید را نوعی نگارش مبتنی بر اصل سهل و ممتنع دانست و اضافه کرد: امروزه با توجه به امکاناتی که برای ما فراهم شده است سفرنامه نویسی هم آسان هم سخت شده است. به همین جهت در این ژانر ادبی بیشتر به جای آن که دنبال پاسخ باشیم باید به دنبال سوال باشیم در این صورت موفق‌تر خواهیم بود. به بیان دیگر اگر دنبال جواب باشیم در مقابل برخی دانش نامه ها یا حتی موتور جستجوگر گوگل دچار شکست می‌شویم.
«کشف» را به خواننده خود هدیه کنید
این مستندنگار یکی از دلایل محبوبیت سفرنامه‌ها بین علاقمندان به ادبیات را توقع کشف ناکجاآباد و نیز مکان‌های بکر خواند و افزود: باید سفر برویم، مکان‌های ناشناخته را ببینیم و بشناسیم؛ این ظرفیت باعث می‌شود سفرنامه مورد علاقه مردم بنویسیم. بنابراین انتخاب صحیح مقصد سفر از نکات بسیار مهم سفرنامه‌نویسی است.
قزلی، سفرنامه‌نویسی را یک ژانر ترکیبی دانست که همه رشته‌ها در آن وجود دارد و گفت: یک سفرنامه‌نویس خوب باید مقاله‌نویس، شاعر، داستان‌نویس و یک فیلسوف خوب باشد. همچنین سفرنامه ظرفیت خوبی برای نوشته‌های ترکیبی دارد. همانگونه که گردشگری مسافرت نیست کتاب راهنمای‌سفر هم سفرنامه نیست.
برای سفرتان برنامه داشته باشید
برنامه‌ریزی یک مستندنگار برای سفر موضوعی است که این نویسنده آن را ضروری می داند و می گوید: در گذشته زمانی که کسی به مسافرت می‌رفت ملزم به نوشتن وصیت‌نامه بود چون ماهیت سفر همراه با مخاطره بود. اما امروزه صنعت گردشگری برای ساعت‌ها و روزهای مسافر برنامه‌ریزی می‌کنند. به همین دلیل پیشنهاد می کنم برای سفر خود برنامه‌ریزی کنید. در عین حال به اتفاقات داخل سفر تن دهید و از همه اتفاق‌ها و ظرفیت‌ها استفاده کنید.
موضوعی را بنویسید که دیگران به آن توجه نکرده‌اند
این پژوهشگر ادامه داد: شما به عنوان نویسنده باید چیزی بنویسید که دیگران به آن توجه نکرده باشند در غیر این صورت سفرنامه شما تبدیل به خاطره می‌شود که با یک جست‌وجوی اینترنتی قابل دریافت است. سفرنامه به چند دلیل جذاب است یکی از آن دلایل خود شخص
ضرورت مطالعات کتابخانه‌ای و پسینی نکته دیگری است که قزلی به ادب جویان توصیه کرد و گفت: برای آن که بتوانید متن منسجمی آماده کنید سفری را انتخاب کنید که برای نوشتن به آن جا می‌روید تا تمرکز داشته باشید.
نسبت سفرنامه با واقعیت صد در صد نیست
قزلی با بیان این که سفرنامه زیر شاخه خاطره نویسی است گفت: خاطره یعنی چیزی که در خاطرمانده است و نسبت آن با خاطره صد در صد نیست بنابراین سفرنامه هم نسبت آن با واقعیت صد در صد نیست. هرچند مبنا و ریشه سفرنامه اتفاقات واقعی است اما مثل هر متن دیگر برساخته از واقعیت است؛ سفرنامه بازتاب تجربه سفر است. به همین دلیل سفرهای اکتشافی و حماسی بستر خوبی برای روایت داستان و رمان فراهم می‌کند.
جزئیات را ثبت کنید
قزلی عنوان کرد: یکی از کارهایی که در سفر و سفرنامه‌نویسی باید انجام دهید ثبت جزئیات است؛ برای آن که سفرنامه ما جذاب باشد به جزئیات نیاز داریم. در حالی که در خاطره ذهن ما کلیات را ثبت می‌کند بنابراین یادداشت‌های روزانه در طول سفر اهمیت دارند. اگر به جزئیات نپردازید سفرنامه شما مجموعه‌ای از کلیات خواهد بود که در ذهن مخاطب ثبت نخواهد شد. و این دقت در ثبت جزئیات و زمان استفاده از آن، شما را از دیگر نویسندگان متمایز می‌کند.
گفت وگو از عناصر زنده‌کننده سفرنامه است
این مستندنگار، استفاده از دیالوگ آدم‌ها در سفرنامه را مهم خواند یادآور شد: به ذهن خود امیدوار نباشید زیرا تکیه به ذهن ممکن است در مقطعی از زمان تنها به دو پست اینستاگرامی منتهی می‌شود.
امروز دیگر سفرنامه یک تخصص صرفا مردانه نیست
قزلی در پایان با اشاره به حضور بانوان در سفرنامه‌نویسی گفت: میل به ماجراجویی و در دوره ای مخصوص آقایان بود؛ بنابراین خیلی ها سفرنامه را یک ݫانر مردانه می دانستند. اما در شرق به واسطه سفرهای زیارتی، امکان نوشتن سفرنامه برای زنان هم فراهم شد. بسیاری بر این باور هستند که سفرنامه زن‌ها درونگراتر است. زن‌ها «چگونه» و «چرا» ارائه می‌دهند و عملکرد درونی نویسنده در متن آن ها دخیل است.
چهاردهمین دوره داستان‌نویسی «آل جلال» در آستانه برگزاری سیزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد، از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برنامه ریزی و اجرا می‌شود.
این رویداد آموزشی که از پنجشنبه سیزدهم تا جمعه ۲۲ آذرماه در قالب ۱۳ کارگاه مجازی برنامه ریزی شده تا کنون پذیرای ۸۷۰ ادب جو و علاقمند داستان از اقصی نقاط کشور بوده است.
امروز ۲۸ دی ۱۳۹۹ - January 2021 17 
