گیتی آنلاین – دورود / جنگلهای زاگرس وسیعترین منطقه جنگلی کشور و حدود ۴۱ درصد جنگلهای کشور را در خود جای داده است. حفاظت آبوخاک، تولید اکسیژن و کاهش آلایندهها، تعدیل آبوهوا و تنوع زیستی از کارکردهای مهم جنگلهای زاگرس هستند. استان لرستان از نظر سطح پوشش جنگلی در بین استانهای زاگرس نشین در جایگاه دوم قرار دارد. حدود ۲۰ درصد از جنگلهای زاگرس در استان لرستان قرارگرفته است. در سالهای اخیر جنگلهای زاگرس تهدیدات بسیاری را تجربه کرده و در این بین بخش عظیمی از وسعت این جنگلهای ارزشمند ازدسترفتهاند. استان لرستان هم از این آسیبها در امان نمانده و متأسفانه تخریبهای خرد و کلان بسیاری را تجربه کرده است. جنگلهای بلوط استان لرستان در ناحیه مرکزی منطقه زاگرس قرارگرفتهاند و به اعتقاد کارشناسان به خطر افتادن آنها میتواند تأثیرات بسیار پیچیدهای بر روی کل اکوسیستم ناحیه زاگرس در پی داشته باشد. امروزه جنگلهای استان لرستان در معرض تخریب و تهدیدات بسیاری قرارگرفته و در این بین بخش عظیمی از وسعت این جنگلهای ارزشمند به دلایلی ازجمله آتشسوزی، چرای بیرویه، اجرای پروژههای عمرانی غیر کارشناسی شده، تغییر کاربری، زغال گیری از درختان بلوط، خشکسالی، ریز گردها و بیماری آفات از بین رفته است.
جنگلهای زاگرس یکی از مهمترین منابع تولید آب کشور بهحساب میآیند. بهطوریکه بر اساس منابع موجود سالانه ۱۵۴ میلیارد مترمکعب آب در این منطقه رویشی تولید میشود. وجود رودخانههای پرآبی که از این جنگلها سرچشمه میگیرند، سبب شده که این منطقه تمرکز جمعیتی بالایی نیز داشته باشد. بهطوریکه در این محدوده رویشی حدود ۱ میلیون نفر بهطور مستقیم با جنگل در ارتباط هستند. علاوه بر این جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ حیاتوحش منطقه، افزایش تنوع زیستی و پایداری منطقه، تلطیف آبوهوا، حذف آلودگیهای زیستمحیطی، ترسیب کربن، حفظ رطوبت خاک، تعلیف دام، محصولات فرعی، گیاهان دارویی، چوب سوخت و ساختمان و هزاران فایده دیگری که بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم عاید انسانها میشود، بهواسطه وجود این جنگلهاست.
متأسفانه باوجود فواید بیشماری که این جنگلهای ارزشمند برای مردمان زاگرس نشین و سایر مناطق کشور به ارمغان داشتهاند، امروزه شاهد تخریب کمی و کیفی جنگلهای این ناحیه رویشی هستیم. شاید بتوان گفت که مهمترین دلیل تخریب جنگلهای این منطقه در سالهای اخیر تأمین چوب سوخت و چرای دام بوده است. بهطوریکه در منطقه زاگرس در یک دوره چرای سهماهه، دام موجود چهار برابر ظرفیت چرای منطقه است که این خود سبب افزایش تخریب و حذف گونههای ارزشمند و خوشخوراک میشود. از طرفی فشار ناشی از کمبود علوفه سبب هجوم دامها به داخل جنگل و درنهایت قطع سرشاخهها برای تأمین علوفه موردنیاز آنها بوده است. آتشسوزیهای عمدی و غیرعمدی نیز در این جنگلها متأسفانه همواره قربانیهای زیادی را به همراه دارند. بهطوریکه هرساله با از بین بردن گونههای گیاهی و جانوری منطقه، سیر قهقرای آنها تشدید میکنند. از طرفی دیگر زارعهای دیم در زیراشکوب جنگلهای منطقه علاوه بر کاهش سطح سالیانه جنگلها، کیفیت درختان منطقه را بهشدت تحت تأثیر قرار داده و باعث ضعف فیزیولوژیک درختان و حمله آفات و امراض گردیده است. توسعه زیرساختها از قبیل جادهسازی، گازرسانی، خطوط برق و تلفن همواره تخریبهایی را به همراه داشته است. از طرف دیگر تغییر اقلیم و پدیده گرم شدن کره زمین و پدید آمدن ریز گردها نیز در سالهای اخیر به این مشکلات افزوده است. در این مقاله سعی شده به تفکیک به بررسی برخی از مهمترین عوامل تخریب این جنگلها پرداخته شود و موانع و مشکلات موجود در جهت حفاظت و احیاء این جنگلها موردبحث و بررسی قرار دهد و درنهایت راهکارهایی جهت حفاظت از این جنگلها ارائه شود.
راهکارهای مقابله با تخریب در جنگلهای زاگرس
قرق
استقرار برجهی دیدبانی در مناطق حساس به آتشسوزی
تغییر شیوه معیشت جنگل نشینان
مشارکت مردمی
همانطوری که گفته شد امروزه رویشگاههای جنگلی زاگرس تحت تأثیر عوامل مخرب متعددی قرارگرفته و روزبهروز از نظر کمی و کیفی سطح این جنگلها کاهش مییابد. ادامه چنین روندی تا چند سال آینده مطمئناً سبب نامناسب شدن شرایط زیست گونهها شده و انهدام کلی گونههای گیاهی و جانوری را در پی خواهد داشت که در این حالت امکان زندگی برای انسان نیز مقدور نخواهد بود. جهت جلوگیری و به تأخیر انداختن این حادثه لازم است همگی دستبهدست هم دهند و اقدامات اساسی برای حفظ و احیاء این ناحیه رویشی انجام دهند. ادارات وابسته بایستی مراقبتهای بیشتری در مقابله با حوادثی نظیر آتشسوزی، چرای مفرط دام، قطع درختان، خارج کردن خشکه دارها، برداشتهای غیرمجاز محصولات فرعی انجام دهند و با جدیت بیشتری قوانین مربوط به تخریب و قطع درختان را پیگیری کنند. علاوه بر این با توجه به اینکه زادآوری طبیعی به دلایل مختلفی ازجمله پایین بودن قوه نامیه بذور، تغذیه بذور توسط دام، سفت بودن سطح خاک و عدم نفوذ بذر به داخل خاک و غیره در جنگلهای زاگرس مستقر نمی شود و در صورت استقرار نیز در معرض خطر چرای دام قرار دارد، لذا توصیه میگردد هرساله بهصورت مصنوعی در مناطق جنگلی بذر گونههای درختی را وارد کنند. علاوه بر این بایستی در این زمینه اقدامات بسیار اساسی در خصوص فرهنگ حفاظت و حمایت از منابع طبیعی بهخصوص برای نسل جوان در سطح مدارس انجام گیرد، زیرا تنها زمانی میتوانیم تخریب طبیعت نداشته باشیم که مردمان محلی خود بهعنوان حامیان اصلی حفاظت
از طبیعت باشد.
به قلم علی دالوند – کارشناس محیط زیست و منابع طبیعی
