امام جواد (ع)، نهمین پیشوای شیعیان اثناعشری، یکی از امامانی است که پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان جانشینان خود معرفی فرمود. پدر ایشان، امام رضا (ع)، هشتمین امام شیعیان و مادرشان بانویی به نام سبیکه بود.
امام جواد (ع) در سال ۱۹۵ هجری در مدینه دیده به جهان گشود. هنگامی که پدر بزرگوارش به شهادت رسید، حدود ۸ سال داشت و در همان سن به امامت رسید. ایشان در سن ۲۵ سالگی، در سال ۲۲۰ هجری، در روز آخر ماه ذی‌القعده به شهادت رسید و در کنار مرقد جدّش، امام موسی بن جعفر (ع)، در کاظمین به خاک سپرده شد. مدت امامت آن حضرت ۱۷ سال بود.
*مولودی با خیر و برکت
حضرت جواد (ع) در خانواده امام رضا (ع) به‌عنوان مولودی پرخیر و برکت شناخته می‌شد. نقل است روزی امام جواد (ع) را در کودکی نزد امام رضا (ع) آوردند، حضرت فرمودند: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت‌تر از او زاده نشده است.» امام رضا (ع) در مناسبت‌های مختلف نیز فرزند خود را با این تعبیر یاد می‌کرد.
ظاهر این روایت اشاره به شرایط خاص تاریخی دارد؛ چرا که عصر امام رضا (ع)، دوره‌ای خاص و پرچالش بود. پس از شهادت امام کاظم (ع)، گروهی به نام واقفیه به دلایل مادی، امامت امام رضا (ع) را انکار کردند. از سوی دیگر، تا حدود ۴۷ سالگی، امام رضا (ع) فرزندی نداشتند. با توجه به احادیث پیامبر (ص) که تعداد امامان را ۱۲ تن و نُه نفر از نسل امام حسین (ع) دانسته بود، نبود فرزند برای امام رضا (ع) بهانه‌ای برای انکار امامت ایشان شد.
گروه واقفیه حتی در نامه‌ای امام را متهم به عقیم بودن کردند. امام رضا (ع) در پاسخ نوشت: «از کجا می‌دانید که من صاحب فرزند نمی‌شوم؟ به خدا سوگند، چند روزی نخواهد گذشت که خداوند پسری به من عطا می‌کند که حق را از باطل جدا خواهد کرد.»
تولد امام جواد (ع) این فضای سنگین را شکست و اعتبار شیعیان و جایگاه امام رضا (ع) را تثبیت کرد.
*امام خردسال
از آنجا که حضرت جواد (ع) نخستین امامی بود که در کودکی به امامت رسید، این پرسش مطرح شد که چگونه یک کودک می‌تواند مسئولیت سنگین پیشوایی امت اسلامی را بر عهده گیرد؟ در پاسخ باید گفت: اگرچه بلوغ عقلی و جسمی در سن خاصی حاصل می‌شود، اما خداوند قادر و حکیم می‌تواند به اقتضای مصلحت، این بلوغ را در برخی از بندگان خاص خود زودتر به آنان عطا کند.
در طول تاریخ، افراد الهی‌ای بوده‌اند که در کودکی به مقام نبوت و رهبری رسیدند. قرآن در مورد حضرت یحیی می‌فرماید: «وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا» (مریم/۱۲). درباره حضرت عیسی (ع) نیز آمده که در دوران نوزادی به سخن آمد و از مادر خویش دفاع کرد (مریم/۳۰-۳۲).
یکی از یاران امام رضا (ع) می‌گوید: در خراسان در خدمت ایشان بودیم. فردی پرسید: پس از شما به چه کسی رجوع کنیم؟ امام فرمود: «فرزندم، جواد.» آن شخص سن او را کم شمرد. امام پاسخ دادند: «خداوند عیسی بن مریم را در سنی کمتر از سن فرزندم، به پیامبری برگزید.»
امام رضا (ع) به معمر بن خلاد فرمودند: «پسرم ابوجعفر را به جای خود نشاندم و جانشین خود قرار دادم. ما خاندانی هستیم که کوچک‌ترین فرزندان ما علوم الهی را از بزرگان به ارث می‌برند.»
پس از شهادت امام رضا (ع)، حضرت جواد (ع) در هفت سالگی به امامت رسید. شیعیان و علما با ایشان دیدار کردند و سؤالات علمی مطرح نمودند. پاسخ‌های روشنگرانه امام، اطمینان خاطر و آرامش در دل‌ها ایجاد کرد.
نقل شده است که در موسم حج، ۸۰ نفر از فقها و علمای بغداد، پس از انجام مناسک، به مدینه آمدند و با امام جواد (ع) در خانه امام صادق (ع) دیدار کردند. پس از گفتگو و سؤالات متعدد، به علم و جایگاه آن حضرت پی بردند و اعتقادشان به امامت ایشان تقویت شد.
*مناظره امام جواد (ع) با یحیی بن اکثم
پس از بازگشت مأمون از خراسان به بغداد، دستور داد امام جواد (ع) را به بغداد بیاورند و دخترش «ام‌الفضل» را به عقد ایشان درآورد. عباسیان با این تصمیم مخالفت کردند و هشدار دادند که این امر ممکن است به انتقال خلافت به امام منجر شود. مأمون پاسخ داد: «اگر او را برگزیدم، به‌سبب برتری علمی اوست.»
برای اثبات سخن خود، پیشنهاد کرد امام را در جلسه‌ای علمی بیازمایند. عباسیان، یحیی بن اکثم، قاضی‌القضات بغداد، را انتخاب کردند. یحیی از امام پرسید: «اگر شخصی در حال احرام، شکاری را بکشد، چه حکمی دارد؟»
امام پرسیدند: «شکار در حل بوده یا حرم؟ آگاه به حکم بوده یا جاهل؟ عمداً کشته یا سهواً؟ آزاد یا برده؟ کودک یا بزرگسال؟ پرنده یا غیر پرنده؟ روز بوده یا شب؟ نخستین بار بوده یا تکراری؟ در احرام عمره بوده یا حج؟…»
یحیی از این همه تفصیل متحیر و درمانده شد. مأمون گفت: «شکر خدا که آنچه می‌پنداشتم، اثبات شد.» سپس از امام خواست احکام همه این فروعات را بیان کند و امام نیز بیان فرمود.
مامون با اینکه به علم امام آگاه بود، دخترش را از ترس و برای نظارت بر امام به عقد ایشان درآورد، نه از سر اخلاص. او می‌خواست با حضور جاسوسانه دخترش، فعالیت‌های امام را تحت کنترل داشته باشد. همچنین می‌خواست از وصلت خود با امام، نوه‌ای داشته باشد که از دو خاندان بلندمرتبه باشد، ولی ام‌الفضل صاحب فرزندی از امام نشد.
از امام جواد (ع) حدود ۲۵۰ حدیث و ۱۱۰ راوی نقل شده‌اند. این تعداد کم به دلیل عمر کوتاه آن حضرت و فشارهای سیاسی گسترده بر ایشان است.
یکی از القاب مشهور حضرت، «جواد الائمه» است؛ زیرا جود و بخشش ایشان فراوان بود. در روایات آمده است کسانی که دچار مشکلات مالی هستند، توسل به حضرت جواد (ع) در گشایش امورشان بسیار مؤثر است.
امید که خداوند، به حق امام جواد (ع)، امام جود و کرم، حاجات شرعی همه ما را برآورده سازد.
اللهم بحق محمد بن علی، اقضِ حوائجَنا الشرعیة و الدنیویة، و ارزقنا زیارتَه فی الدنیا و شفاعتَه فی الآخرة.
