یکی از مهمترین موضوعات پیش روی استان گیلان که در حال حاضر زنگ خطر آن به صدا در آمده مساله کاهش جمعیت جوان یا به عبارتی، افزایش جمعیت سالخورده است که از آن به پیری جمعیت یاد می شود و به دلیل اهمیت آن، کاهش جمعیت جوان به عنوان نیروی فعال اجتماعی در آینده می تواند مسائل عمده ای برای مدیریت و توسعه استان به دنبال داشته باشد.
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، افزایش میزان سالمندان در جمعیت یک جامعه نسبت به افراد زیر ۱۵ سال در ساختار سنی جامعه را اصطلاحاً پیری یا سالخوردگی جمعیت می نامند. هم اکنون ایران با نرخ رشد ۳ / ۹ درصد جمعیت سالخورده در زمره کشور های در حال گذار از جوانی به سالخوردگی می باشد ولی استان گیلان با میزان ۲ / ۱۳ درصد رشد جمعیت سالخورده و با رتبه نخست دارای پیرترین جمعیت در سطح استانهای کشور است. گزارش میزان موالید در استان گیلان حاکی از کاهش حدود ۳۰ تا ۳۵ درصدی بوده و این به معنای کاهش جمعیت جایگزین می باشد. حال با توجه به اهمیت موضوع، مهمترین عوامل پیری جمعیت و راهکارهای جلوگیری از آن در چشم انداز استان کدامند؟
بررسی ها نشان می دهد یکی از مهمترین عوامل اساسی در بحث پیری جمعیت، عوامل اقتصادی – اجتماعی می باشد که در صدر آنها مساله فقر و بیکاری قرار دارد. آمار ۳۶ درصدی جمعیت زیر خط فقر و وجود حدود ۱۱ درصد جمعیت بیکار در استان از عمده ترین عوامل اقتصادی – اجتماعی موثر در بی میلی به فرزند آوری و گرایش به تک فرزندی می باشد. از طرفی کاهش میزان ازدواج به دلیل بالا بودن هزینه های ازدواج و زندگی مشترک، افزایش طلاق ( گیلان رتبه چهارم کشوری در میزان طلاق را دارد ) و مهاجر فرستی و نیز مهاجرت افراد بومی جوان به خارج از استان جهت جستجوی فرصت شغلی مزید بر علت می باشد که این مساله می تواند عواقب زیادی مثل کمبود نیروی انسانی کافی برای توسعه، افزایش بار جمعیتی به دنبال افزایش پیری جمعیت و اِزدیاد هزینه های خدمات اجتماعی به افراد سالخورده، کاهش شادابی و نشاط اجتماعی، تهدیدات امنیتی و… به همراه داشته باشد بنابراین با فرض ثابت ماندن وضعیت موجود، دورنمای جمعیتی استان رضایت بخش نخواهد بود.
مع الوصف، داشتن فهم عمومی از موضوع و حساسیت نسبت به آن ضروری بوده و هرگونه اقدام عملی و برنامه محور در این خصوص می تواند از وخامت اوضاع در آینده جلوگیری کند.البته قابل ذکر است که بخشی از برنامه ها و سیاست ها می بایست در سطح کلان و ملی انجام پذیرند و متعاقب آن تدابیر لازم از سوی مسئولین استان اندیشیده شود. ایجاد اشتغال پایدار و بهبود وضع معیشت خانوار ها با توجه به پتانسیل های موجود در استان براساس شرایط جغرافیایی، افزایش مشوق ها و محرک های اقتصادی جهت تشویق خانواده ها به فرزند آوری، افزایش سیاست های حمایتی در امر فرزند آوری از سوی مدیران و کاهش هزینه های فرزند آوری، ازدواج، زایمان و هزینه های آموزش فرزندان، و همچنین توزیع عادلانه ثروت در سطح جامعه از جمله مواردی هستند که می توانند به بهبود شرایط کمک نمایند تا در آینده جامعه ای سالم و پویا داشته باشیم.
دکتر شهریار نصرتی؛ دکترای رشته جغرافیای سیاسی، مدرس دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر
